آيت الله مشكيني را خدا بيامرزد. با توجه به اهميت تعيين رياست آتي مجلس خبرگان رهبري در شهريور ماه، چند كلمهاي به اختصار دربارهي تفاوت ديدگاه دو جانشين احتمالي در موضوع منشاء حكومت اسلامي و ولايت فقيه را مينويسم؛ يعني آقايان هاشمي رفسنجاني و محمد يزدي كه هر دو اكنون نواب رييس هستند؛ البته طبق آيين نامهي داخلي تا آن زمان آقاي هاشمي به عنوان نايب رييس اول مسووليتهاي مرحوم آقاي مشكيني را به عهده خواهد داشت.
مشكيني : ارادهي خدا و مردم
آقاي مشكيني از ابتداي تشكيل مجلس خبرگان تاكنون رياست را بر عهده داشت. الحق والانصاف مديريت چنين مجلسي از علماي ديني بسيار دشوار بود، هر چند شايد انتقاداتي نسبت به عملكرد آن داشته باشيم. به هر حال ديدگاه خود آقاي مشكيني دربارهي ولايت فقيه به نظرم ميانهي نظرات اعضا بود كه : «اراده ملت و ارادهي خدا منشأ ولایت است. ولایت امری همان مردمسالاری دینی است كه با ارادهي خدا و رأی مردم توسط خبرگان رهبری متبلور میشود.»
هاشمي : ارادهي مردم
ولي فقيه را خدا تعيين نكرده و ممكن است تعداد زيادي فقيه اين شرايط را داشته باشند. اسلام غير از زمان پيامبر (ص) و دوازده امام معصوم (ع)، نوع حكومت را تعيين نكرده است. راه تعيين نوع حكومت، عرفي است. البته همه انواع حكومت به خواست مردم برميگردد. پس اسلام، جمهوري و انتخابات همه با هم هماهنگند.هاشمي به كررات بر دموكراسي و مولفههايش تاكيد ميكند تا آنجا معتقد است : «دموكراسي نشانه تكامل سياسي واجتماعي است» و براي همين هم ميگويد كه «انتخاب ولي فقيه از طريق منتخبان مردم از عاقلانهترين روشهاست.»
محمد يزدي : ارادهي خدا
همين دو سال پيش وقتي آقاي مشكيني نظرش دربارهي منشاء حكومت و ولايت را در جلسهي خبرگان دوباره تكرار كرد، آیتالله محمد یزدی در تذكري آيين نامهيي گفت: «ریشهي اصلی ولایت در مبنای شیعه، حق ولایت از سوی خداست. معنی مردم سالاری فعلیت یافتن ولایت است و ولایت ولی بدون حمایت مردم عملی نیست و این بدان معنا نیست كه اگر مردم حمایت نكنند ولی شرعی وجود ندارد. ولایت وجود دارد و اگر مردم از آن حمایت كنند به فعلیت میرسد، اگر مردم از ولایت حمایت نكنند، همه معصیتكارند. طرح این مسئله كه ولایت دو منشأ مشترك «ارادهي خدا» و «ارادهي مردم» دارد، اشتباه است و باید تصحیح شود.»
بنابر اين معتقدم رياست آقاي هاشمي و يزدي بر مجلس خبرگان، تفاوت فاحشي خواهد داشت، و حساسيتها در اين زمينه هم به همين خاطر است؛ واضح است در صورت رياست آقاي هاشمي، ديدگاههاي اصلاحطلبانه دربارهي منشاء حكومت جاي رشد بيشتري خواهد داشت.
و نكتهي ديگر و جذاب اين كه هاشمي معتقد است كه «خبرگان اگر بخواهد نماد معتبري در جامعه باشد نبايد تنها به تعيين جانشين براي ولي فقيه اكتفا كند، بلكه بايد در طول سال نيز نظارت بر روي افعال رهبري داشته باشد.» (سخنراني بهمن ماه 85 در قم) لذا به نظرم ميتوانيم اميدوار باشيم در صورت رياست آقاي هاشمي مجلس خبرگان از حالت فعلي دربيايد و تكاني بخورد.